Menapoz Tanı ve Tedavi
Menopoz nedir? Menopoz belirtileri nelerdir?
Menopoz tıpkı bebeklik, ergenlik, cinsel olgunluk gibi hayatın bir dönemidir. Menopoz döneminde yumurtalıklardaki (overler) folikül miktarı azalır ve buna bağlı şekilde östrojen üretimi azalır.
Zamanla östrojen üretimi kesilir ve yumurtalıklar küçülür. Buna bağlı şekilde adet döngüsü kesilir ve üreme becerisi kaybolur. Menopoz sözcüğü Yunanca mens (ay) ve pause (durmak) sözcüklerinden türemiştir. Dünya Sağlık Örgütü, menopozu yumurtalıkların aktivitelerini kaybetmeleri sonucu adet döngüsünün kalıcı olarak kesilmesi olarak tanımlamaktadır.
Menapoz yaşı dünya çapında 45-55 yaştır. Yapılan çalışmalar Türkiye’de ortalama menopoz yaşının 46-48 olduğunu göstermektedir.
Menopoz dönemi Dünya Sağlık Örgütü’nün sınıflandırmasına göre üç döneme ayrılır:
Premenopoz: İlk belirtilerin görüldüğü dönemden menopoza kadar geçen süreyi kapsar. Yumurtalıklarda folikül aktivitesi yavaşlar. Adetler düzensizleşir. Bu süreç birkaç ay veya yıl sürebilir.
Menopoz: En son adet kanamasının görülmesidir.
Postmenopoz: Menopozdan yaşlılık dönemine kadar süren 6-8 senelik süreyi kapsar. Bir bayanın postmenopoz olabilmesi için 12 aydır adet görmüyor olması gereklidir.
Menopoz oluşum biçimine göre de sınıflandırılır:
Doğal menopoz
Erken menopoz: 45 yaşından önce oluşan menopoza erken menopoz denir. Sebebi belli olmayan durumlar, otoimmün hastalıklar, radyoterapi, kemoterapi, enfeksiyonlar, çevresel nedenler, kürtaj ve düşükler, sık gebelik, aşırı şişmanlık, hipotiroidizm gibi nedenlerle oluşabilir.
Cerrahi menopoz: Bazı operasyonlar zamanından önce menopoza girmeye neden olabilir. Adet gören bir bayanın yumurtalıkları cerrahi olarak çıkarılırsa adet kesilir ve menopoz gelişir. Radyasyon tedavileri menopoza yol açabilir. Kanser kemoterapileri esnasında görülen yumurtalık fonksiyon kayıpları geri dönüşümlüdür.
Menopoza girmeyi etkileyen faktörler nelerdir?
Genetik faktörler: Bir ailedeki bayanların genelde benzer yaşlarda menopoza girdikleri gözlenmektedir.
Genital faktörler: Düzensiz adet gören bayanların düzenli adet görenlere göre daha erken menopoza girdikleri gözlenmiştir. Bunun dışında doğurganlık durumu, ilk adet yaşı, doğum kontrol hapı kullanma, iki seneden uzun emzirme gibi durumlar menopoz yaşını etkileyebilmektedir.
Psikolojik faktörler: Psikolojik travmalar menopozun gelişimini hızlandırır. Savaş, göç, deprem ve uzun süren hapishane hayatındın erken menapozu tetiklediği gözlemlenmiştir.
Fiziki ve çevresel faktörler: Soğuk iklimlerde ve aşırı ağır koşullarda yaşamakta olan bayanlarda menopoz yaşı daha erkendir.
Sigara kullanımı: Yoğun sigara içen bayanlar içmeyenlere göre 1-2 yıl daha erken menopoza girmektedirler.
Genel sağlık durumu: Ağır metabolik hastalıklar, genetik bozukluklar, enfeksiyon hastalıkları, kemoterapi ve radyoterapi menopoz yaşını etkileyebilir.
Sosyal faktörler: Kırsal ve alışılmış toplumlarda menopoz yaşı erken olabilmektedir.
Premenopozal dönem rahatsızlıkları nelerdir?
Adet düzensizlikleri, Yumurtlamada azalma, Ateş basmaları, Aşırı terleme, Depresif ruh hali, Uyuyamama, Gerginlik, sinirlilik, İştah artışı, Konsantrasyon güçlüğü, Yüzde kızarma, Nabızda artış, Baş ağrısı, baş dönmesi, Sıcak basması, Öz güven azlığı, Unutkanlık, Dikkatsizlik, Yorgunluk, Cinsel istekte azalma.
Menopoz sonrası görülen belirtiler nelerdir?
Premenapozda görülen belirtiler devam eder. Uzun süreli östrojen azlığı sonrası genital organlarda atrofi yani küçülme görülür. Rahim, vajina ve vulva ve üretrada küçülme olur. Buna bağlı şekilde sık idrara çıkma, kabızlık, vulvada kaşıntı, ağrılı cinsel beraberlik, rahim sarkması, idrar kaçırma, idrar kesesinde sarkma, makatta sarkma olabilir.
Deride, saç köklerinde ve ter bezlerinde östrojen reseptörleri vardır. Menopoz sonrası buna bağlı değişiklikler ortaya çıkar. Deri incelir, kolajen miktarı azalır. Saç ve kıl miktarı azalır. Cilt kurur, esnekliğini kaybeder ve yara iyileşmesi gecikir. Çene, dudak ve göğüste kalın tüyler çıkabilir. Koltuk altı ve genital bölgede kıl miktarı azalır. Menopoz döneminde ağız kuruluğu, ağızda kötü tat ve diş eti hastalıkları olabilir. Kabızlık ve basur sık görülür. Reflü ve safra taşına da sık rastlanır.
Kadınlarda kalp hastalıklarına yakalanma riski menopozla beraber artar. Östrojen koroner kalp hastalıkları riskini azaltan bir hormonken menopozla beraber östrojen azalmasıyla koroner kalp hastalıkları riski artar. Menopozla beraber kolesterol artar. Yüksek tansiyon ortaya çıkabilir. Damar sertliği görülür.
Menopozla görülen başka bir önemli problem osteoporozdur. Osteoporoz kemik mineral yoğunluğunun azalması sonucu kırıklara davetiye çıkartır. Menopozlu bayanlar her sene kemik kitlelerinin % 3-4’ünü kaybederler.
Şişmanlama: Menopoz sonrası bayanlarda metabolik hız yavaşlar, kilogram artışı görülür. Cinsel isteksizlik baş gösterir.
Menopoz nasıl teşhis edilir?
Menopozun tanısının erken konulması önemlidir. Çünkü menopozdaki kayıpların önemli bir bölümü ilk bir senede gerçekleşir. Erken tanı erken tedaviyi sağlar. Seyrek adet gören, sıcak basmaları ve psikolojik rahatsızlıkları olan bir kadından adetin üçüncü günü alınan kanda FSH ve LH hormonları artmışsa menopoz tanısı konabilir. Düzensiz adet gören bir kadında FSH düzeyi 40 pg/ml üstünde ise menopoz tanısı kesinlikle konur. FSH düzeyi 25-40 pg/ml arasında ise premenopoz olduğu, bu dönemdeki bayanların seyrek de olsa hamile kalabileceği düşünülür. Ancak düzensiz kanamaları olan her kadında gebelik ve düzensiz kanamaya neden olan diğer hastalıklar araştırılmalı, ultrason yapılmalıdır.
Menopozda cinsel yaşam
Menopozla beraber cinsel yaşam sona ermez. Östrojen azlığı sebebi ile cinsel organlarda küçülme olur. Buna bağlı şekilde cinsel ilişki esnasında ağrı hissedilebilir. Ağrıyı azaltmak için yağlar kullanılır.
Menopozda beslenme nasıl olmalıdır?
Östrojen yetmezliğine bağlı şekilde metabolizma hızı yavaşlar ve hızlı kilogram alımı başlar. Osteoporozdan korunmak için günlük 1500 mg kalsiyum alınmalıdır. E vitamini sıcak basmalarını ve halsizliği engelleyebilir. D vitamini normal seviyede tutulmalıdır. Tuz alımı kısıtlanmalıdır. Menopoz döneminde düzenli egzersiz yapılması önemlidir.
Menopozda yapılması gerekenler
Menopoz döneminde sık görülen sıcak basmalarına karşı hafif ve kat kat giymek gerekir. Böylece sıcak basması durumunda kıyafet azaltılabilir. Baharat ve kafeini azaltmak, sigara ve alkolden uzak durmak faydalıdır. Östrojen azlığına bağlı meydana gelen ağrılı cinsel birleşmeye karşı rahatlatıcı yağlar kullanılır. Düzenli cinsel ilişki sağlanması atrofiden korunmak için gereklidir. Osteoporozdan korunmak için günlük kalsiyum alımına dikkat etmek ve düzenli egzersiz yapmak önemlidir. Hekiminiz uygun görürse hormon replasman tedavisi uygulayabilir.
Hormon replasman tedavisi nedir?
Hormon replasman tedavisi (HRT) östrojen takviye tedavisidir. Hastaya düzenli şekilde östrojen ve progesteron içeren ilaçlar verilir. Hormon tedavisinin amacı menopozla beraber artan osteoporoz ve kalp-damar hastalıkları sıklığını azaltmaktır. Hormon tedavisinin bazı bayanlarda sık görülen sıcak basması, terleme, çarpıntı ve halsizlik gibi belirtilere de yararı vardır. Hormon replasman tedavisi menopoza bağlı kemik kaybını önler ve kemik kitlesini artırır. Buna bağlı kırık riskinde azalma olur. Kalp damar hastalıkları riskini azaltır.
Tedavi cinsel yaşam üstünde de olumlu etki gösterir. Ağız kuruluğu, ağızda kötü tat ve diş çürüklerinde azalma olur.
